Истифодаи оқилонаи захираҳои табиии Тоҷикистон бояд ба усулҳои устувор, ҳифзи муҳити зист ва манфиати дарозмуддат нигаронида шавад. Ин равиш метавонад ба рушди иқтисодии кишвар мусоидат кунад, ҳамзамон захираҳоро барои наслҳои оянда ҳифз намояд. Дар зер чанд принсипи асосӣ барои истифодаи оқилона оварда шудаанд:
– Истифодаи захираҳо бояд тавозун байни рушди иқтисодӣ ва ҳифзи муҳити зистро нигоҳ дорад.
– Ҷорӣ кардани технологияҳои “сабз” дар саноат ва кишоварзӣ.
– Бунёди корхонаҳо бо системаи идоракунии партовҳо.
– Таҳияи стратегияҳои миллӣ оид ба истифодаи устувори захираҳо.
Пешвои Миллат Эмомалӣ Раҳмон зимни суханрониаш дар Ҳамоиши Барномаи махсуси СММ барои иқтисодиёти Осиёи Марказӣ (СПЕКА) дар бораи истифодаи оқилона ва самараноки захираҳои обиву энергетикии Осиёи Марказӣ чунин қайд намудаанд:
“Тоҷикистон омода аст бо ҳамаи тарафҳои манфиатдор ҳамкории созандаву судмандро ба роҳ монад.
Мо ният дорем, ки дар оянда иқтидори истеҳсоли “энергия сабз”-и аз ҷиҳати экологӣ тозаро ҳамчун заминаи асосии пешбурди “иқтисоди сабз” ду баробар афзоиш диҳем
Дар ин замина бо мақсади истифодаи самараноки захираҳои табиӣ ва ҷалби сармояву технологияҳои “сабз” ба иқтисод аз ҷониби Ҳукумати Тоҷикистон “ Стратегияи рушди иқтисоди сабз ” барои солҳои 2023-2037 қабул гардида, мавриди татбиқ қарор гирифтааст .”
Захираҳои табиии Тоҷикистон барои пешбурди рушди иқтисодӣ ва беҳтар кардани шароити зиндагии аҳолӣ аҳамияти калон доранд. Ин захираҳоро ба таври устувор ва боэҳтиёт истифода бурдан зарур аст, то онҳо на танҳо барои насли ҳозира, балки барои ояндагон низ кофӣ бошанд. Дар зер чанд роҳҳои асосии истифодаи захираҳои табиии Тоҷикистон пешниҳод шудаанд:
Захираҳои маъданӣ ва канданиҳои фоиданок:
Тоҷикистон дорои захираҳои бойи маъданҳо, аз ҷумла тилло, нуқра, уран, ангишт, алюминий ва дигар канданиҳо мебошад:
– Таъсиси корхонаҳои истихроҷ ва коркарди маъданҳо.
– Ҷалби сармоягузорони хориҷӣ ва баровардани маҳсулоти кишвар ба бозори ҷаҳонӣ барои фурӯши канданиҳои фоиданок, махсусан тилло ва нуқра.
– Сармоягузорӣ дар технологияҳои коркарди маъданҳо барои таъмини маҳсулоти тайёр, ки арзиши зиёдтар дорад.
Тоҷикистон дар Осиёи Марказӣ бо захираҳои бузурги обии худ машҳур аст ва дорои потенсиали гидроэнергетикӣ мебошад:
– Бунёди нерӯгоҳҳои хурду бузурги барқӣ. Масалан, НБО “Роғун” метавонад ба содироти энергия ба кишварҳои ҳамсоя мусоидат кунад.
– Истифодаи обҳои дарёҳо барои обёрии заминҳо ва афзоиши маҳсулоти кишоварзӣ.
– Баҳрабардорӣ аз кӯлу дарёҳо барои ҷалби сайёҳон тавассути рушди варзиши обӣ ва туризм.
Дар ҷараёни корҳои иктишофӣ, ки дар қаъри замини Тоҷикистон гузаронида шудааст, садҳо конҳои ашёи хоми муфид муайян, кашф ва дар баъзе ҳолатҳо барои рушди саноат коркард карда шудаанд. Ба онҳо аз ҷумла сурб, руҳ, мис, висмут, сурма, симоб, металлҳои қиматбаҳо, молибден, волфрам, оҳан, қалъагӣ, ашёи хоми дорои бор, фтор, флуорит, намаки сангӣ, стронсий, сангҳои саноатӣ, элементҳои нимқиматбаҳо ва қиматбаҳо, сангҳои сохтмонӣ ва ғайра дохил мешаванд. Ҳамчунин миқдори зиёди дигар намудҳои ашёҳои минералии барои соҳаи сохтмон, ангишт, антрасит, графит, нафт ва гази табиӣ, озокерит (равғани кӯҳӣ), чашмаҳои зеризаминии бидуни намак ва обҳои маъданӣ, фосфорит дигар маъданҳои аз лиҳози саноатӣ муфид мавҷуд аст. Дар маҷмӯъ беш аз 50 навъи маъданҳои фоиданок ва зиёда аз 400 конҳои маъданӣ кашф шудаанд. Танҳо дар вилояти Суғд ба ҷуз аз конҳои сурма ва симоб, 214 конҳои дигар навъи маъданҳо аз қабили сурб, руҳ, мис,висмут, молибден, волфрам, стронсий, оҳан, тилло,нуқра, ангишти маъданӣ, қалъагӣ, флуорит, намаки сангӣ ва дигар ашёҳои металлӣ ва ғайри металии қиматбаҳо ва нимқиматбаҳо кашф карда шудаанд.
Мувофиқи ҳисобҳои пешакӣ арзиши маъданҳо ва металлҳо (асосан тилло, нуқра, руҳ, сурма ва сурб), ки дар кони “Учкадо” мавҷуданд, аз миллиардҳо доллар зиёдтар аст. Дар заминаи конҳои кашфшудаи намудҳои гуногуни маъданҳои фоиданок дар Тоҷикистон корхонаҳои коркарди ашёи хом, шахтаҳои истихроҷи ангишт, карйерҳо, комбинатҳои маъдантозакунӣ ва фабрикаҳои нав ба вуҷуд омаданд. Корхонаҳои коркарди металлҳои ранга, моддаҳои кимиёӣ, семент, коркарди конҳои ғайримаъданӣ бояд захираҳои мавҷударо коркард кунанд. Ҳамзамон дар заминаи чашмаҳои гарм, оби зеризаминии ошомиданӣ ва дигар маъданҳои фоиданок осоишгоҳҳо ва муассисаҳои тиббӣ таъсис дода шудаанд.
Захираҳои замин ва кишоварзӣ
– Истифодаи заминҳои ҳосилхез барои парвариши маҳсулоти экологӣ, ки дар бозори ҷаҳонӣ талабот доранд.
– Ҷорӣ кардани усулҳои замонавии обёрӣ, ба монанди обёрии қатрагӣ, барои ҳосилнокии баланд.
– Рушди соҳаҳои боғдории баландмаҳсул ва парвариши чорво бо истифода аз чарогоҳҳои васеъ.
Захираҳои сайёҳӣ ва фарҳангӣ
– Истифодаи кӯҳҳо, кӯлҳо (масалан, Искандаркӯл, Сарез) ва манзараҳои табиӣ барои ҷалби сайёҳон.
– Ҷалби таваҷҷуҳи сайёҳон ба маконҳои таърихӣ ва фарҳангии кишвар.
– Ҷамъоварӣ ва парвариши гиёҳҳои шифобахш барои истеҳсоли дору ва косметика.
– Таъсиси минтақаҳои муҳофизатшуда барои нигоҳ доштани экосистемаҳо ва рушди сайёҳии табиӣ.
Иқдомҳои экологӣ ва устуворӣ
– Нақшаҳои истифодаи захираҳо бояд ба пешгирии зарар ба муҳити зист нигаронида шаванд.
– Огоҳ кардани аҳолӣ дар бораи роҳҳои дурусти истифода ва ҳифзи захираҳои табиӣ.
Истифодаи захираҳои табиӣ бояд бо дастгирии сиёсати давлатии дуруст, сармоягузории дохилию хориҷӣ ва риояи стандартҳои байналмилалӣ сурат гирад.
Мониторинг ва идоракунии самаранок
– Назорати захираҳои истихроҷшаванда, аз қабили маъданҳо, об ва ҷангалҳо.
– Рушди низоми квота барои истихроҷи канданиҳои фоиданок ва истифодаи замин.
– Таҳияи стратегияҳои дарозмуддат барои захираҳо бо истифода аз маълумоти илмӣ ва таҳлили иқтисодӣ.
Сармоягузорӣ дар технологияҳои пешрафта:
– Ҷорӣ кардани таҷҳизоти муосир барои истихроҷ ва коркарди маъданҳо, ки зарари камтар ба табиат мерасонанд.
– Истифодаи усулҳои обёрии каммасраф, ба мисли обёрии қатрагӣ.
– Сармоягузорӣ дар нерӯи барқароршаванда (энергияи офтобӣ, бодӣ, гидроэнергетика).
– Таъсиси минтақаҳои муҳофизатшуда барои ҳифзи экосистемаҳо.
– Мубориза бо нобудшавии ҷангалҳо ва бегонашавии заминҳо.
– Дастгирии ташаббусҳо оид ба барқарорсозии манбаъҳои табиӣ, ба монанди барқарор кардани заминҳои зарардида.
Иштироки ҷомеа ва маориф:
– Баланд бардоштани маърифати экологӣ дар байни аҳолӣ, махсусан дар мактабҳо ва донишгоҳҳо.
– Ҷалби ҷомеа ба қарорҳои марбут ба истифодаи захираҳо, то ки онҳо масъулияти бештар эҳсос кунанд.
– Ташкили барномаҳои омӯзишӣ барои фермерон, саноатгарон ва дигарон дар бораи усулҳои устувор.
Рушди ҳамкориҳои байналмилалӣ
– Ҷалби сармоягузорӣ барои рушди устувори соҳаҳои гидроэнергетика, саноати маъдан ва туризм.
– Ҳамкорӣ бо созмонҳои байналмилалӣ барои дастгирии лоиҳаҳои экологии Тоҷикистон.
– Гузаронидани тадқиқотҳо бо муассисаҳои байналмилалӣ барои муайян кардани роҳҳои оқилонаи истифодаи захираҳо.
– Танзими қонунҳо барои истихроҷ ва истифодаи захираҳо бо риояи стандартҳои экологӣ.
– Ҷорӣ кардани ҷаримаҳо барои истифодаи ғайриқонунии захираҳои табиӣ.
– Дастгирии соҳибкороне, ки ба истифодаи устувори захираҳо диққат медиҳанд.
Бо дарназардошти потенсиали бузурги Тоҷикистон дар истеҳсоли гидроэнергетика, нерӯи барқароршавандаро бояд ҳамчун алтернатива ба манбаъҳои анъанавӣ истифода бурд.
Истифодаи оқилонаи захираҳои табиии Тоҷикистон танҳо дар ҳолате муяссар мешавад, ки ҳамаи ҷонибҳо – давлат, ҷомеа ва бахши хусусӣ – дар якҷоягӣ барои рушди устувор кор кунанд. Ин равиш метавонад иқтисодиёти кишварро пеш барад, дар ҳоле ки табиат ва сарватҳои он ҳифз мегарданд.
Юсупов Суҳроб, омӯзгори факултети менеҷмент ва идораи сайёҳии ДДБ ба номи Носири Хусрав
