Бозиҳои миллии халқии тоҷикон дар иди Наврӯз дар тӯли таърихи кишвар як ҷузъи муҳим ва рамзи фарҳангии мардуми тоҷик мебошанд. Ин бозиҳо на танҳо ба варзиш, балки ба таъриф ва пешбурди анъанаву расму оинҳои миллӣ ва осори тамаддуни тоҷикон алоқаманд ҳастанд. Наврӯз ҳамчун иди шодмонӣ ва эҳтироми табиат, дар баробари расму оинҳо бозиҳои миллиро низ ҳамчун воситаи фароғат ва тавсеаи ҳамбастагии мардум эҷод мекунад.
Сарчашмаҳои қадима ба тамаддун ва ҷанбаҳои илмии бозиҳои миллии тоҷикон, ки решаҳои амиқ дар таърихи хеш доранд, аз ҳунар ва варзишҳои бохтариён ва сакоиён, ки гузаштагони мо буданд, кӯмак мекунанд, то арзишҳои воло ва қадр кардани ҳунари онҳо, ҳамчун маҳорат, матонат, устуворӣ ва ватанпарварӣ дар таърих барҷаста баён гардидааст. Дар ҷанги зидди Искандари Мақдунӣ, муҳорибаи Гавмагел ва муҳорибаи Граника, қабилаҳои тоҷикон ва ҳарбии онҳо ба таври назаррас қобилияти ҷангии худ ва устувории ҷисмониро нишон дода, як намунаи аълои тақвияти ҷисмонӣ ва руҳонӣ барои ҳимояи ватанро ба ҷаҳониён оварданд.
Ҳар як бозии миллии тоҷикон дар иди Наврӯз на танҳо як ҷузъи фарҳангии маъруфи мардуми мо мебошад, балки рамзи амиқ ва пурмазмун дар баробари табиат, шодмонии ҷамъӣ ва ҳамоҳангии ҷомеа аст. Ин бозиҳо, ки дар айёми Наврӯз баргузор мешаванд, бо эҳтиром ба табиат ва шодии рӯҳонӣ ҳамроҳ буда, рамзи эҳёи ҳастӣ, раҳои аз зулмоти инсонӣ бар бадӣ меҳсуб меёбад. Ин бозиҳо бо хоси хеш, мардуми тоҷикро ба шодии якҷоя, ҳамдилӣ ва ба ҳам омадани қавмҳои гуногун даъват мекунанд. Маънии бозиҳои миллии Наврӯз низ бештар ба ҳидояти инсон ба хештан ва пазириш ба арзишҳои маънавӣ ва фарҳангӣ алоқаманд аст.
Бо шодмонию дӯстӣ ва ҳамоҳангии ҷомеа дарак медиҳанд, ҳар як иштирокчиён аз бозиҳои миллии Наврӯзии тоҷикон таълим мегиранд, ки танҳо тавассути иттиҳод ва ҳамкорӣ метавон дар як ҷомеа ҳаёт пеш бубаранд. Ҷалби кардани кӯдакон ва фарзандон ба ин бозиҳо дар иди Наврӯз нақши муҳим дар интиқоли арзишҳои фарҳангӣ ва маънавии тоҷикон ба насли ҷавон дорад. Аз ҳамин рӯ, ин бозиҳо на танҳо як раванди шодмонӣ ва фарҳангӣ ҳастанд, балки як тарзи муҳим барои омӯзиш ва шиносоии таърихи гузаштаи халқ ва расму оинҳои аҷдодӣ ба насли оянда мебошанд. Кӯдакон, ки дар бозиҳои миллии Наврӯз иштирок мекунанд, на танҳо шодии иди Наврӯзро эҳсос мекунанд, балки дарк мекунанд, ки фарҳанг ва арзишҳои миллӣ чӣ гуна дар пайвастагии ҳар як аъзои ҷомеа барои эҷоди як ояндаи беҳтар ва муҳити солим муҳим дониста мешавад.
Инчунин, бозиҳои миллии Наврӯз ҳамчун як василаи тарбияи иҷтимоии кӯдакон ва наврасон нақши муҳиме дар шакл додани хислатҳои манфии онҳо ба вуҷуд меоранд. Бо гузашти замон, ин бозиҳо ҳатто ба як рамзи устувории фарҳанг ва таърихи миллат табдил ёфта, нишон медиҳанд, ки ҳамон тавре ки анъанаву расмҳои миллии тоҷикон дар тӯли садсолаҳо зинда мондаанд, ҳамин гуна шодии ҷамъӣ ва нақши фаъол дар фарҳанг ва тамаддун дар оянда ҳам хоҳад монд.
Гуштингирӣ:
Гуштингири як намуди варзишӣ аст, ки дар он рақибон бо истифода аз қувваи ҷисмонӣ ва таҳаммул барои ғалаба мубориза мебаранд. Ин намуди варзиш дар байни мардон хеле маъмул аст ва дар ҷашни Наврӯз як чорабинии муҳим ва рамзи қувваи мардонагӣ ва устуворӣ мебошад.
Рақсҳои халқӣ:
Рақсҳои миллӣ дар иди Наврӯз як ҷузъи муҳим барои таҷлили шодии умумии мардум мебошанд. Мардум дар ин бозиҳо бо хурсандӣ ва эҷодкорӣ якҷоя рақсидан, ки ҳамчун рамзи якдигарфаҳмӣ, дӯстӣ ва эҳтиром ба анъанаву расмҳои миллӣ аст.
Кӯҳнавардӣ:
Кӯҳнавардӣ, ки бо давидан дар талу теппаҳо ва кӯҳҳо алоқаманд аст, як намуди варзишии баландқувват аст, дар иди Наврӯз анҷом мешавад. Ин намуди варзиш рамзи устуворӣ, сабр ва мутобиқшавӣ бо табиат мебошад.
Давидан ва варзиши оммавӣ:
Давидан ва варзишҳои оммавии наврӯзӣ, ки дар онҳо тамоми табақаҳои ҷомеа (аз кӯдакон то калонсолон) ширкат мекунанд, як ҷузъи муҳими ҷашнҳои Наврӯз мебошанд. Ин намудҳо ба таври умум барои фишурда кардани қувваи ҷисмонӣ ва эмин нигоҳ доштани саломатӣ равона мешаванд. Ин бозиҳо, ки дар Наврӯз ташкил мешаванд, на танҳо воситаи рақобат ва қувваи ҷисмонӣ мебошанд, балки як шакли муҳим барои эҷоди ҳамбастагӣ, рушди маънавӣ ва пазириши арзишҳои фарҳангӣ ва миллӣ ба насли оянда ҳисоб мераванд.
Хулоса, бозиҳои миллии тоҷикон дар иди Наврӯз як ҷузъи муҳими фарҳанги мардуми мо ба ҳисоб меравад. Ин бозиҳо на танҳо рамзи қувваи ҷисмонӣ ва рақобат, балки таҷлили шодии умумӣ, ҳамраъйӣ ва эҳтиром ба анъанаву расмҳои миллӣ мебошанд. Моҳияти ин бозиҳо дар он аст, ки онҳо дар дохили худ арзишҳои маънавӣ, устуворӣ, шодмонӣ, дӯстӣ ва якдигарфаҳмиро ҷой медиҳанд. Бо гузаронидани ин бозиҳо, мардуми тоҷик на танҳо таърихи фарҳангии худро эҳтиром мегузорад, балки онҳоро ба насли оянда интиқол медиҳад, ки барои рушди иҷтимоӣ, маънавӣ ва ҷисмонӣ аҳамияти калон доранд.
Мудири кафедраи тарбияи ҷисмонӣ
ва омодагии дифои ҳарбии ДДБ ба номи Носири Хусрав н.и.п., Шарипов Ҳалим Ҳокимович
