Экстремизм (аз лотинии extremus — охирин, ҳадди аксар) ҳамчун пайравӣ ё содиқӣ ба назарҳои ҳадди ақал ва радикалӣ муайян мешавад, ки ба ҳаёти ҷамъиятӣ, махсусан соҳаи сиёсӣ дахл доранд.
Мисолҳои экстремизм инҳоянд: тағйири зӯроваронаи асосҳои сохтори конститутсионӣ ва вайрон кардани якпорчагии кишвар, адолат додани амалҳои террористӣ дар ҷамъомадҳои оммавӣ, барангехтани адоватҳои иҷтимоӣ, нажодӣ, миллӣ ё динӣ ва дигар фаъолиятҳое, ки ба амнияти ҷомеа таҳдид мекунанд ва ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандони зиёдеро бо асоси равшан ва идеологӣ вайрон менамоянд.
Экстремизм ба соҳаҳои гуногуни маънавӣ, психологӣ, ахлоқӣ, идеологӣ ва муносибатҳои байни гурӯҳҳои иҷтимоӣ (экстремизми иҷтимоӣ), этносҳо (экстремизми миллӣ ё этникӣ), иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ, ҳизбҳои сиёсӣ, давлатҳо (экстремизми сиёсӣ), конфессияҳо (экстремизми динии) дахл дорад.
Экстремизм шаклҳои гуногун ва сабабҳои мухталиф дорад. Сабабҳои аслӣ инҳоянд: манфиатҳои моддӣ, идеологӣ, хоҳиши тағйир додан ва норозигӣ аз вазъи воқеӣ, ҳокимият бар одамон, таваҷҷӯҳ ба навъи нави фаъолият, дӯстии бародарона, худсарӣ, романтикаи ҷавонон, ҷасорат, бозӣ ва ҷалбшавӣ аз хатарҳои марговар.
Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи муқовимат ба фаъолияти экстремистӣ» дар самтҳои зерин амалӣ мешавад:
-
гузаронидани тадбирҳои пешгирӣ, ки фаъолияти экстремистиро пешгирӣ мекунанд;
-
ошкор, пешгирӣ ва қатъ кардани экстремизм аз тарафи шахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ.
Терроризм (аз лотинии terror — тарс, ваҳм) идеологияи зӯроварӣ ва амалҳои таъсиррасонӣ ба қабули қарорҳо аз тарафи созмонҳои ҷомеаи байналмилалӣ, мақомотҳои давлатӣ ва мақомоти худидоракунии маҳаллӣ мебошад, ки тавассути тарсонидани мардум ва ё амалҳои зӯроваронаи ғайриқонунӣ амалӣ мешавад.
Ҷузъи асосии терроризм — ин тарсест, ки террористон бо амалҳои ногаҳонии худ дар ҷомеа паҳн мекунанд.
Терроризм як таҳдиди бисёрҷанбаи ҳаётӣ ба манфиатҳои шахс, ҷомеа ва давлат мебошад ва яке аз намуди хатарноки экстремизми сиёсӣ дар сатҳи ҷаҳонӣ ва минтақавӣ аст.
Ба мӯҳтавои иҷтимоӣ-сиёсии худ терроризм истифодаи систематикии зӯроварӣ ё таҳдиди он, ки бо мақсади тарсондани шахсони воқеӣ ва идоракунии рафтори онҳо ба манфиати террористон мебошад, тааллуқ дорад.
Терроризм чанд унсури мутааллиқро дар бар мегирад: идеологияи терроризм (назариёт, консепсияҳо, платформаҳои идеологӣ-сиёсӣ); сохторҳои террористӣ (созмонҳои террористии байналмилалӣ ва миллӣ, ташкилотҳои экстремистӣ – ростгаро ва чапгаро, миллӣ, динӣ ва дигар ташкилотҳои ҷамъиятӣ, сохторҳои ҷинояткоронаи ташкилшуда ва ғ.); ва амалҳои террористӣ (фаъолияти террористӣ).
Экстремизм ва терроризм хатари воқеӣ барои ҷомеаи ҷаҳонӣ ва давлатҳои алоҳида мебошанд. Барои пешгирии амалҳои террористӣ амалиёти зиддитеррористӣ гузаронида мешавад. Дар минтақаи амалиёт метавонад режими махсуси ҳуқуқӣ барои шаҳрвандон ҷорӣ шавад, то амнияти мардум ҳифз гардад. Шахсе, ки дар фаъолияти террористӣ гунаҳгор дониста шавад, ҷавобгарии ҷиноӣ хоҳад дошт.
Мафҳумҳои «экстремизм» ва «терроризм» бо ҳам вобастаанд. Терроризм қисми экстремизм буда, яке аз намуди зоҳиршавии он аст, ки мустақиман бо зӯроварӣ ё таҳдиди он ва таъсиррасонӣ ба давлат иртибот дорад. Экстремизм васеътар буда, фаъолияте, ки шояд зӯроварона набошад, вале ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандонро бо асоси идеологӣ вайрон мекунад (масалан, айбдоркунии ошкоро ва бардурӯғи шахси мансабдори давлатӣ).
Ҳарду – терроризм ва экстремизм – пайравии назарҳои радикалӣ ва амалҳои зӯроварона ё таҳдидкунанда, дискриминатсия нисбат ба одамон бо аломатҳои гуногун ва таъсири манфӣ ба ҷомеа мебошанд.
Экстремизм бештар ба тағйироти манфии фазои сиёсӣ равона шуда, мумкин аст қурбониҳои инсонӣ наёбад, дар ҳоле ки терроризм мақсад дорад, ки вазъи ҷамъиятро пурра ноустувор созад.
Ҳарду нерӯҳои вайронкоре ҳастанд, ки зеҳни пайравонашонро манфӣ таъсир мекунанд ва ҳаёти муқаррарии дигаронро халалдор месозанд. Муқовимат ба ин ҷиноятҳо душвортар аз дуздӣ ё ҳатто қатл аст, зеро ният аз аввалӣ зарар расондан ба шумораи зиёди одамон ва тамоми ҷомеа мебошад.
Пешгирии экстремизм ва терроризм на танҳо вазифаи давлат, балки вазифаи ҷомеаи шаҳрвандӣ мебошад. Ин кор вобаста аст ба мавқеи рӯшан ва дақиқи ҳизбҳои сиёсӣ, созмонҳои ҷамъиятӣ ва динӣ ва шаҳрвандон. Дар кишвари мо пешгирии нишонаҳои экстремистӣ бояд ҳамчун воситаи муттаҳидсозии кӯшишҳои шаҳрвандон барои тақвияти потенсиали иқтисодӣ ва сиёсӣ қабул шавад. Аз ин рӯ, мубориза бо экстремизм ва терроризм на танҳо кори давлат, балки кори ҳар яки мост.
Усмоналӣ САМИЕВ,
омӯзгори факултети сиёсат ва идораи давлатии ДДБ ба номи Носири Хусрав