Дар гурӯҳи 201 – и ихтисоси физика (фаъолияти илми педагогӣ) дарси кушоди доктаранти курси 2-юми факултети физика Соҳибов Нозим дар мавзуи “Омӯзиши қонуни бақои энергия ҳангоми барқарор кардани мувозинати гармӣ” доир гардид.
Зимни амалияи раванди дарс гуфта шуд, ки дар бисёр таҷрибаҳо бо падидаҳои гармӣ талафоти энергияро ба муҳити зист кам кардан лозим аст. Барои ин онҳо аз асбоби калориметрӣ (аз юнонӣ “гармӣ” ва “чен кардан”) истифода мебаранд. Калориметр аз чаҳорчӯбаи металлӣ иборат аст, ки дар дохили он чаҳорчӯбаи муҳофизатӣ мавҷуд аст, ки бо қабати ҳаво ва мембранаи гармӣ ҷудо карда шудааст. Хоҳиши ботинӣ ба хоҳиши берунӣ намерасад. Фазои ҳаво онҳоро аз ҳамдигар ҷудо мекунад. Бо ёрии ин асбоб иқтидори гармии хоси моддаҳоро муайян кардан мумкин аст.
Ҳангоми интиқоли гармӣ энергия аз як бадан ба ҷисми дигар тавассути интиқол, конвексия ва радиатсия интиқол дода мешавад.
Барои ҳисоб кардани миқдори гармӣ иқтидори хоси гармӣ, масса ва фарқи байни ҳарорати ибтидоӣ ва ниҳоии баданро донистан лозим аст.
Миқдори энергияе, ки ҷисм бидуни иҷрои кор тавассути интиқоли гармӣ қабул мекунад ё медиҳад, миқдори гармӣ номида мешавад. Миқдори гармие, ки ҷисм ҳангоми гарм кардан мегирад ё ҳангоми хунук шудан ба иқтидори гармии хоси ҷисм, ки аз он ҷисм иборат аст, масса ва тағйирёбии ҳарорати бадан мутаносиб аст.
Q= см (t2-t1) (1)
Агар фарқи байни ҳарорати ниҳоӣ ва ибтидоии баданро бо ∆t (∆t = t2-t1) нишон диҳем, формулаи (1)-ро ба таври зерин навиштан мумкин аст:
Q= см∆t (2)
Аз формулаи (1) иқтидори гармии хоси модда (с), массаи бадан (м), ҳарорати ниҳоӣ (t2), ҳарорати ибтидоӣ (t1), инчунин тағирёбии ҳароратро (∆t) ёфтан мумкин аст.
