Нигоҳе ба таърихи гуштини миллӣ
Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон варзишро ҳамчун қосиди сулҳ, омили муҳими таҳкими дӯстии халқҳо ва муаррифии кишварҳо, инчунин воситаи беҳтарини саломатии инсонҳо ва густариши тарзи ҳаёти солим арзёбӣ намудаанд.
Гӯштини миллии тоҷикӣ яке аз варзишҳои маъмул дар миёни мардуми тоҷик ба ҳисоб меравад, ки таърихи онро ба пайдоиши миллати тоҷик мансуб медонанд. Мардуми тоҷик ин намуди гӯштинро бештар дар тую маъракаҳо, таҷлили ҷашнҳои аҷдодӣ барпо менамуданд.
Гӯштини миллии тоҷикӣ ҳамчун анъана ҷашни Наврӯзро шаҳомати дигар мебахшад. Ягона варзиш ё худ анъанае буд, ки махсусан мардон ба хотири гӯштингирӣ ҷашни Наврӯзро бесаброна интизорӣ мекашанд. Аз ин бармеояд, ки гӯштингирӣ ва Наврӯз ба ҳам алоқамандии зич доранд. Гӯштингирӣ ё худ гӯштин аз калимаи тоҷикии “куштӣ” гирифта шудааст, ки маънои камарбандро дорад. Дар замони Зардушт ҳам камарбанди зардуштиёнро куштӣ меномиданд. Решаи пайдоиши ин калима аз гуштингирӣ ё камарбандгирӣ (аз миёни якдигар гирифта, қувваозмоӣ кардан) падид омадааст.
Паҳлавон ё худ шахсе, ки дар маъракаҳои гӯштингирӣ баромада ҳунари худро ба дигарон пешниҳод мекарданд, аз азал миёни мардуми тоҷик маҳбубияти хосаро доро буданд. Дар замонҳои пеш Наврӯз аз оғози баҳор то даромадани фасли тобистон, аниқтараш давоми се моҳ паҳлавононро бо ҳам ҷамъ меовард. Наврӯзро мардуми тоҷик деҳа ба деҳа дар алоҳидагӣ ҷашн мегирифтанд ва паҳлавонон ба майдон баромада, ҳар яке деҳи худро муаррифӣ мекард. Аслан паҳлавонон дар болои сабзаи наврӯида бо пойҳои луч ва чакманҳо баромада қувва месанҷиданд. Мардум маҳорати паҳлавононро дида, дар васфи онҳо то Наврӯзи оянда шеъру таронаҳо эҷод мекарданд, ки ин аз варзиш дӯст будани мардуми тоҷик дарак медиҳад.
“Гӯштини миллӣ ин варзиши суннатии миллати тоҷик аст. Аз азал ин намуди варзиш миёни мардуми тоҷик маҳбубияти хоса дошт. Дар замони Шӯравӣ ин намуди гӯштин чандон тарғиб намешуд, вале миёни мардум маҳбубияти худро гум накард. Мардум бо хоҳиши худашон дар маъракаву ҷашнҳо ва махсусан ҷашни Наврӯз мусобиқаи гӯштингирӣ барпо мекарданд.
Бо шарофати Истиқлолияти давлати солҳои охир мо тавонистем, ки гӯштини миллиро дубора дар шаклу усули наву муосир эҳё намоем. Дар замонҳои пеш паҳлавонон бо чакман (мӯза) болои сабзаи баҳорӣ қувваозмоӣ мекарданд. Вазни чакмане, ки варзишгарон ба бар мекарданд, вазнин буд ва давоми сабқат ба паҳлавонон халал мерасонид. Барои паҳлавонон вақти муайян ҷудо нашуда буд. Варзишгарон то аз пой афтодан муҳориба мекарданд, ки аксари муҳорибаҳо мусовӣ анҷом меёфт ва ин барои тамошобин дилгиркунанда буд. Кумитаи ҷавонон, варзиш ва сайёҳӣ дар якҷоягӣ бо Федератсияи гӯштини миллӣ ва соҳибкорони ватанӣ солҳои охир барои рушди ин намуди варзиш якчанд иқдомро ба роҳ монданд. Барои паҳлавонон вақти муайяни сабқат ҷудо шуд. Ҳамчунин давоми рақобат усулҳои анҷомдодаи паҳлавонон аз ҷониби довар баҳогӯзорӣ мегардад. Шумораи мусобиқаҳо дар сатҳи ноҳия, вилоят ва ҷумҳурӣ зиёд гардиданд.
Гӯштини миллии тоҷикӣ сарчашмаи тамоми намудҳои гӯштин ба ҳисоб меравад. Моро зарур аст, ки ин варзиши суннатии миллати тоҷикро дар сатҳи байналмилалӣ муаррифӣ намуда, бо иштироки варзишгарони хориҷи кишвар мусобиқаҳои сатҳи ҷаҳонӣ гузаронем”.
Мутахассисони соҳа дар кишвар бар он назаранд, ки сарчашмаи аксар намудҳои гӯштин гӯштини миллии тоҷикӣ аст ва беҳтарин усули он дар дигар гӯштинҳо, аз ҷумла, дар ҷудо, самбо, кураш ва камарбандӣ истифода мешавад. Асосгузорони ин намудҳои гӯштин аз усули гӯштини тоҷикӣ истифода бурда, гӯштинҳои худро дар сатҳи мусобиқаҳои байналмилалӣ ва олимпӣ муаррифӣ намуданд. Миёни онҳо аз ҳама наздик гӯштини кураш аст, ки хоси мардуми ўзбек буда, ба гӯштини тоҷикӣ пайвандии зич дорад. Солҳои охир дар баробари гӯштини миллӣ дар арафаи Наврӯз дар шаҳру навоҳии вилояти Суғд гӯштини камарбандӣ ҳам доир карда мешавад.
Дар мавриди гӯштини миллӣ ҳамчун сарчашмаи гӯштинҳои дигар дар барномаи “Тартиб ва қоидаҳои баргузории мусобиқаҳои гӯштингирии “Гӯштини миллӣ” таъкид гардидааст, ки вақте Анатолий Харлампиев, асосгузори гӯштини самбо соли 1941 бо ќарори Маркази тадқиқоти илмии Донишкадаи тарбияи ҷисмонӣ барои омӯзиши илми гӯштинҳои миллӣ ба давлатҳои Қафқоз ва Осиёи Миёна сафар мекунад ва гӯштини миллии тоҷиконро мебинад, дар тартиб додани гӯштини самбо аз усули гӯштини тоҷикӣ васеъ истифода мебарад.
Дар мавриди гӯштини миллии тоҷикон мутахассисони соҳаи варзиш таваҷҷуҳи махсус доштанд. А. Адрев, сармураббии тими якачини Иттиҳоди Шӯравӣ паҳлавонони тоҷикро ҷудокорони тайёр ном бурдааст. Дар маҷаллаи “Физкултура и спорт” мақолае зери унвони “Гӯштингирӣ бародари самбо” аз чоп баромада буд, ки паҳлавонони тоҷикро бо усулҳои истифодабурдаашон дар гӯштини миллӣ баҳои баланд додаанд. Е.М. Чумаков ва А. Олимов, мутахассисони варзиш паҳлавонони гӯштини тоҷикиро самбочиёну ҷудокорони тайёр унвон кардаанд ва ин намуди гӯштинро василаи хуби омода намудани паҳлавонон дар дигар намудҳои гӯштин арзёбӣ намудаанд.
Байналмилалӣ гардидани Наврӯз натанҳо ин ҷашни аҷдодиро эҳёву муаррифӣ намуд, балки ҳазорҳо анъанаю фарҳанги тоҷикро, ки дар вартаи нестшавӣ қарор дошт, дубора зинда гардонид.
Вақти он расидааст, ки гӯштини тоҷикӣ ҳам монанди варзишҳои дигар дар арсаи байналмилалӣ муаррифӣ ва ҳамчун моли тозаи миллати тоҷик шинохта шавад. То дар сатҳи олимпӣ муаррифӣ намудани ин гӯштин бояд тамоми сохторҳои марбут ба соҳа дар якљоягӣ фаъолият намоянд. Ҳамчунин мутахассисони гӯштини миллиро мебояд, сари ин мавзӯъ андеша кунанд: Чӣ бояд кард, ки гӯштини миллиро монанди Наврӯз ҷаҳонӣ кунем?.
Умаров Баҳриддин – омӯзгори
факултети таърих ва ҳуқуқ