Қадами муҳим дар самти рафъи ҳама гуна падидаҳои манфии иҷтимоӣ, аз ҷумла коррупсия, таҳлили бисёрҷабҳаи он мебошад. Аз ҷумла омӯзиши таърихи тағирёбии он, ҳолат ва таҷрибаи муқовимат бо ин падида дар ҷомеаҳои гуногун мебошад. Аммо ҳама гуна таҳқиқот бояд, ба андешаи мо, аз таъини дастгоҳи консептуалӣ оғоз шавад. Аз ин рӯ, ҳадафи мақолаи мо таҳлили таҷрибаи байналмилалии муайян кардани коррупсия дар ҳуҷҷатҳои байналмилалии ҳуқуқӣ мебошад. Дар қонуни байналмилалӣ ду равиши муайян кардани мафҳуми коррупсия мавҷуд аст: бо роҳи таҳияи таърифи возеҳ ё такя ба рӯйхати ҷиноятҳои коррупсионие, ки мавриди криминализатсия қарор мегиранд.
Пеш аз ҳамма дар арсаи байналмилалӣ ин Кодекси рафтори шахсони мансабдор оид ба нигоҳдории тартиботи ҳуқуқӣ мебошад, ки аз ҷониби Ассамблеяи Генералии СММ 17 декабри соли 1978 қабул шудааст, ки дар он коррупсия ҳамчун «ҳаракат ё беҳаракатие, ки шахсони ба иҷрои вазифаҳои ваколатдори худ ё шахсони ба онҳо баробаркардашуда бо истифода аз мақоми худ ва имкониятҳои он барои ба манфиати худ ё шахсони дигар ғайриқонунӣ ба даст овардани неъматҳои моддию ғайримоддӣ, бартарият ва имтиёзҳои дигар содир менамоянд, инчунин ба ин шахсон ваъда додан, таклиф ё пешкаш намудани ин гуна неъмату бартарият ва имтиёзҳои дигар бо мақсади моилкунӣ ё қадр кардани онҳо барои содир намудани чунин кирдорҳо (ҳаракат ё беҳаракатӣ) ба манфиати шахсони воқеӣ ё ҳуқуқӣ» (сархати«b»-и моддаи 7). Конвенсияи гражданӣ-ҳуқуқӣ оид ба коррупсия, ки онро соли 1999 Шӯрои Аврупо қабул кардааст, ки дар он қоидаҳои моддии гражданӣ-ҳуқуқӣ ва меъёрҳои мурофиавиро, ки ҷуброни зарари дар натиҷаи коррупсия расонидашударо дар бар мегирад, коррупсияро ҳамчун «талаб, пешниҳод, додан ва гирифтан, бавосита ё бевосита, пора ё ҳама гуна бартарӣ ё дурнамои номатлубе, ки иҷрои муқаррарии ҳама гуна вазифа ё рафтори аз гирандаи пора талабшударо таҳриф мекунанд, афзалияти номатлуб ё дурнамои онро».
Дар аксар мавридҳо истилои коррупсия-ро муҳақиқон ба истилои ришва баробар мекунанд. Аксарияти таҳиягарони ҳангоми таҳияи санадҳои ҳуқуқии байналмилалӣ усули дуюмро истифода мебаранд, ки имкон медиҳад, ки номгӯи амалҳои ғайриқонунии марбут ба коррупсия ва қонунгузории миллӣ ҷазо дода шаванд.
Ҳамин тариқ, Конвенсияи байниамрикоӣ мубориза бар зидди коррупсия, ки 29 марти соли 1996 қабул шудааст, ҳамчун «санадҳои коррупсионӣ» (моддаи 6 Конвенсия) фаъоли ва ғайрифаъоли мансабдорони давлатӣ, «ҳама гуна амал ё худдорӣ аз амал дар иҷрои боҷҳо бо мақсади ба даст овардани фоидаи ғайриқонунӣ барои худ ё шахси сеюм», истифодаи қаллобона ё пинҳон кардани молу мулки аз коррупсия бадастомада, шарикӣ дар ҳама гуна ҷинояти коррупсионӣ. Ҳамчунин Конвенсияи Шӯрои Аврупо оид ба коррупсия, ки онро соли 1999 Русия ба имзо расонидааст, таърифи коррупсияро дар бар намегирад.
Боби II Конвенсия рӯйхати васеи амалҳои коррупсиониеро, ки мавриди ҷинояткорӣ қарор мегиранд: ришвахории фаъол ва ғайрифаъоли мансабдорони давлатӣ, ришваситонӣ дар аъзои маҷлисҳои миллӣ, ришвахории фаъол ва ғайрифаъол дар бахши хусусӣ, истисмори мансабҳои расмӣ ва шустушӯи даромадҳои ҷиноятҳои марбут ба коррупсия. Конвенсия инчунин талаботро барои ҷинояткории коррупсияи байналмилалӣ (фаромиллӣ) (ришваситонӣ ба мансабдорони хориҷӣ, ришваситонӣ дар аъзои маҷлисҳои давлатҳои хориҷӣ, ришваситонии шахсони мансабдори ташкилотҳои байналмилалӣ, ришваситонӣ ба аъзои маҷлисҳои байналмилалии парлумонӣ, ришваситонии судяҳо ва мансабдорони байналмилалӣ судҳо).
Конвенсияи Палермои Созмони Милали Муттаҳид алайҳи ҷинояткории муташаккилонаи фаромиллӣ, ки Русия онро соли 2000 дар моддаи 8 қабул кардааст ва ба имзо расонидааст (“Ҷинояткории коррупсия”), зарурати ҷиноят ҳисобидани кирдорҳои зеринро қайд мекунад: ё бартарии номатлуб барои худи шахси мансабдор ё дигар шахси воқеӣ ё ҳуқуқӣ. , барои он, ки ин шахси мансабдор ҳангоми иҷрои вазифаҳои хизматӣ ягон амал ё беамалӣ кунад; б) тамаъҷӯӣ ё қабули ягон шахси мансабдори давлатӣ, шахсан ё тавассути миёнаравҳо барои ҳар як бартарии ғайриқонунии худи шахси мансабдор ё дигар шахси воқеӣ ё ҳуқуқӣ, то ин мансабдор ҳангоми иҷрои вазифаҳои хизматӣ ягон амал ё беамалӣ кунад.
Боби III Конвенсияи Созмони Милали Муттаҳид зидди коррупсия мафҳуми коррупсия тавассути рӯйхати чунин амалҳои коррупсионӣ, аз қабили ришваситонӣ аз мансабдорони миллии давлатӣ ошкор карда мешавад; ришваситонӣ аз мансабдорони давлатии хориҷӣ ва шахсони мансабдори ташкилотҳои ҷамъиятии байналмилалӣ; дуздӣ, тасарруф ё истифодаи ғайриқонунии амвол аз ҷониби шахси мансабдори давлатӣ; сӯиистифода аз нуфуз ба манфиати шахсӣ; сӯиистифода аз мансаб; ғанигардонии ғайриқонунӣ; ришва дар бахши хусусӣ; дуздии моликият дар бахши хусусӣ.
Ҳамин тариқ, муносибати дуюм ба диди васеи коррупсия асос ёфтааст, ки он ба ришва коҳиш дода намешавад, балки доираи васеи сӯиистифодаҳои ғаразноки мансабдоронро дар бар мегирад.
Таърифҳои баррасишудаи коррупсия ба мо имкон медиҳанд, ки дар бораи чизҳои зерин хулоса барорем:
I. Ҳуқуқи байналмилалӣ дар маҷмӯъ тафсири васеи коррупсияро ҳамчун сӯиистифодаи мардикорӣ аз мансаб истифода бурда, онро ба ришва ва фасоди кормандон кам намекунад. Дар ҳолате, ки санадҳои байналмилалӣ таърифҳои тангтари мафҳуми коррупсияро истифода мебаранд, чунин мафҳумҳо тамоюли коррупсияро бо ришва ё ришва доранд.
II. Ба ин санадҳои байналмилалӣ коррупсия дар бахшҳои давлатӣ, коммуналӣ ва хусусӣ, шаклҳои гуногуни ришва ва коррупсияи мансабдорони давлатӣ, ки вазифаҳои идоракуниро иҷро мекунанд, инчунин амалҳои ғайриқонунии чунин ашхос ба манфиати шахсии онҳо вобаста ба иҷрои ваколатҳояшон дохил мешаванд.
III. Таҳлили таърифҳои дар боло овардашуда ба мо имкон медиҳад, ки нишонаҳои коррупсияро муайян кунем, ки бояд дар ҳама гуна таърифи ҳуқуқии он дар сатҳи миллӣ мавқеи худро пайдо кунанд – моҳияти иҷтимоӣ (пошхӯрии қудрат), табиати меъёрӣ (бо қонуни манъшуда), ангезаи ғаразнок.
IV. Сохтори коррупсия на танҳо ҷиноятҳои коррупсионӣ, балки ҷиноятҳои дигарро низ дар бар мегирад (маъмурӣ, интизомӣ, шаҳрвандӣ), ки дар қонуни ҷиноятӣ барои ба ҳадди аксар расонидани ҷиноятҳои ҷиноятҳои коррупсионӣ ва дар қонунгузории профилактикӣ – сохтани системаи самарабахши мубориза бо коррупсия мусоидат мекунад сиёсат.
Фазлиддин Холмуродзода,
Муҳамммад Амруддинозода,
Рабонӣ Баротов,
омӯгорони факултети сиёсат ва идораи давлатии ДДБ
